| Kibboed av ve'eem eer uw ouders opdat u lang zult leven |
| Publicatiedatum: woensdag 22 juli 2020 |
Auteur: Operrabbijn Evers | 936 keer gelezen |
|
|
| Eren van ouders, Opperrabbijn R. Evers, Aseret Hadibrot [Tien Geboden] » |
|
|
Voortzetters van de traditie
Tegen de achtergrond van de inzichten van Rabbi Levi ben Gersjom en Abarbanel wordt de bedoeling van deze Rabbijnse uitspraak duidelijk. Als ouders hun rol als overbrengers van de traditie naar de letter en de geest van de Tora vervullen, zal het kind respect kunnen opbrengen zowel voor de inhoud van de boodschap als voor de dragers van de traditie. Falen de ouders hierin en verwerpt het kind de traditie - en dit is het grootste verdriet voor zijn gelovige ouders - dan blijkt met terugwerkende kracht dat zijn ouders op de een of andere manier wellicht laks, nalatig of onverschillig waren ten aanzien van de essentiële en cruciale rol, die de Tora hun heeft toebedeeld. Dan kan G'd met recht verklaren, dat het hele gezin - de ouders inclusief - Hem verworpen heeft; niet alleen nu, wanneer het kind groot is geworden en zijn eigen weg gekozen blijkt te hebben maar reeds eerder, toen hij klein was. Want nu blijkt, dat zij zich reeds toen niet optimaal hebben ingezet. `Wonen' betekent regelmatig aanwezig zijn. Nu het kind de verkeerde kant opgaat, blijkt G'd in het desbetreffende gezin nooit werkelijk gewoond te hebben!
Waardencontinuüm
Ouders zijn aan G'd gebonden in een waardencontinuüm, dat het gezinsleven de waardigheid, die het toekomt, verschaft. Ouders en G'd zijn inderdaad compagnons in de mens. De Talmoed stelt niet, dat er medewerking van drie kanten nodig is voor een gezonde baby; dat is een algemeen bekend feit. De Talmoed is hier niet beschrijvend doch normatief aan het woord: een mens is pas een ‘Mensch’ wanneer de goddelijke traditie in hem doorwerkt via zijn ouders. De Talmoed spreekt niet op fysiek niveau doch op spiritueel niveau; de Wijzen zagen de formatie van de mens niet als een eenmalige gebeurtenis maar als een constante doordringing van de drie componenten, die zijn leven bepalen.
Zo wordt ook een opmerking uit de midrasj duidelijk: de Tora vertelt hoe de vrouw van Potifar haar dienaar Joseef probeert te verleiden. Joseef wijst haar af maar zijn weerstand brokkelt af. Op een bepaald moment dreigt hij te zwichten voor de wensen van de vrouw van zijn baas; op dat moment, zo vertelt de midrasj, ziet hij het gezicht van zijn vader - en volgens een andere versie het gelaat van zijn ingetogen moeder Racheel - en weet hij zich te bedwingen. Hoe kon Joseef zo plotseling van gedachten veranderen en niet toegeven aan zijn gevoelens? Was hij bang voor een pak slaag van zijn vader? Zeker niet! Ja'akov kon zijn vaderrol ook op afstand in tijd en plaats waarmaken omdat hij te allen tijde het levende voorbeeld van een waarachtig jodendom was geweest en dit op geen enkel moment had verzaakt. Respect voor de tradent en respect voor de traditie gaan hand in hand!
Traditieversterkend
Vanuit deze optiek worden verschillende parameters van de mitswa - het gebod - van Kibboed Aw waEem veel begrijpelijker. Met name in onze tijd vragen velen zich af hoe zij Kibboed Aw waEem moeten opvatten bij een conflict tussen ouderlijke wensen en Tora-geboden. De halacha is hierin zeer duidelijk: de imperatieven van de Tora gaan voor. Een extreem voorbeeld: de ouders willen dat hun zoon in synagoge A dawwent (bidt) maar hij vindt dat hij in synagoge B zich beter kan concentreren. De zoon mag kiezen voor synagoge B, tegen de zin van zijn ouders in.
Waarom? Omdat bidden - zo legt Rabbi Chaïm Brisker (19e eeuw) uit - staat en valt met de aandacht, die men heeft. Omdat Kibboed Aw waEem alleen gegeven is om de jodendomsbeleving te versterken, vervalt het dwingende karakter hiervan in het geschetste geval. Een ander, veel voorkomend conflict speelt in de huwelijkssfeer: de zoon wil een vrouw trouwen, die de ouders om puur persoonlijke redenen totaal niet wensen. De befaamde dertiende eeuwse Rabbi Sjlomo ben Adret staat een dergelijk huwelijk expliciet toe. Hij verwerpt zelfs het argument, dat de ouders niet tegen de vervulling van het gebod van huwen per se zijn maar alleen tegen deze huwelijkskandidaat met het tegenargument, dat uit de Talmoed blijkt dat echtelieden voor elkaar door de Hemel bestemd zijn. Nu de ‘natuurlijke gang van zaken’ deze mensen bij elkaar heeft gebracht, past het ouders niet hierin tussenbeide te komen. De vijftiende eeuwse Rabbi Joseef Kolon gaat hierin nog verder: in zijn visie is het gebod om te huwen en kinderen groot te brengen meer dan alleen een fysieke handeling; hij citeert de Talmoed, waarin een man wordt aangespoord alleen een vrouw te huwen tot wie hij zich aangetrokken voelt.
Nog een kort voorbeeld van en veelvoorkomend gewetensconflict voor kinderen: de ouders zijn niet ‘on speaking terms’ met een oom of tante. Hun dochter besluit op een gegeven moment de familiebanden aan te halen. Haar ouders verbieden haar dit. Rabbenoe Asjeer (1250-1327) stelt dan: `Een vader, die zijn kinderen opdraagt iemand te haten, heeft niet het recht de Tora-wet te schenden'.
Binnen de context
Kibboed Aw waEem fungeert dus slechts binnen de context, waarin het gegeven is. Uit zijn context gerukt, betekent het misbruik van ouderlijke macht. De door de Tora erkende bevoegdheden mogen nooit tegen de Tora-wet zelf aangewend worden. De Tora formuleert gewenst gedrag bijna altijd in termen van verplichtingen en vrijwel nooit in termen van rechten. De plicht de ouders te eren vormt de keerzijde van de plicht voor de ouders het authentieke jodendom onveranderd en zonder compromissen door te geven. De technische term hiervoor is chinoeg, dat wij plegen te vertalen als opvoeding. Deze vertaling is onvolledig, dus onjuist en verwarrend. Want er bestaat een hemelsbreed verschil tussen opvoeding in het seculiere begrippenkader en chinoeg binnen de joodse gedachtenwereld. Chinoeg heeft een totaal andere connotatie. Bij dit onderscheid maak ik mij schuldig aan oversimplificatie. Ik doe dit bewust omdat ik de tegenstellingen zo duidelijk mogelijk wil aangeven.
Religieuze versus profane opvoeding
Opvoeding in een seculiere wereld is in principe egocentrisch en maatschappijgericht. De belangrijkste opdracht voor de ouders luidt hierbij: `hoe zorgen we ervoor, dat ons kind een gerespecteerde plaats in de maatschappij verovert?'. Kinderen moeten goede manieren leren, met mes en vork eten, niet vloeken, met twee woorden spreken, zich niet vies maken, zich netjes gedragen tegenover ouderen, sociaal kunnen omgaan met hun leeftijdgenootjes en goede cijfers halen op school. Later moeten de kinderen een goede en bij voorkeur lucratieve baan kunnen krijgen en zoveel sociale vaardigheden hebben verworven, dat ze gerespecteerd zullen worden door hun medemensen. Het is egocentrisch omdat het er hierbij voornamelijk gaat om de vraag `Hoe lukt het mijn kind om zoveel mogelijk voordeel aan de wereld te ontlenen'. Chinoeg echter is voornamelijk theocentrisch, religieus en G'dgericht en in onze seculiere omgeving eerder gericht tegen de maatschappij dan op de maatschappij. Chinoeg richt zich voornamelijk op ons wezen en niet op maatschappelijk succes. Het gaat in eerste instantie om de individuele religieuze ontplooiing.
Serieuze toewijding staat hierbij centraal. En hieraan schort het nogal eens bij bijzonder veel ouders. Voordat men zijn kinderen kan opvoeden, moet men eerst zichzelf opvoeden. Zichzelf opvoeden betekent zichzelf constant observeren en rectificeren. Dat impliceert groeien in de religie, kwantitatief en kwalitatief. Welke ouders kunnen van zichzelf zeggen dat hun religieuze beleving van maand tot maand groeit en bloeit? Groeien veronderstelt veranderen. Wie durft zijn levensstijl te wijzigen? Na de adolescentie ligt het levenspatroon bij de meesten vast. Stilstand is achteruitgang en dat geldt met name binnen de religie. De grootste misdaad in de opvoeding is oppervlakkigheid.
|
| « 1 | 2 |
|
|