De geboorterecht en de zegeningen
25:26… we’achrej-ken jatsa’’achiew… en daarna kwam zijn broer… Ja’aqovs pogingen om eerste geboorterecht te verkrijgen is volgens Rasji volkomen gerechtvaardigd omdat hij als eerste verwekt is. Pachad Jitschak legt uit dat de spanning tussen Ja’aqov en ‘Esav op spiritueel niveau ligt omdat de missies van Avraham en Jitschak ook spiritueel zijn. Het kritische factor in hun geboorte was het zaad van de patriarch dat in het ei van de moeder geïmplanteerd wordt. Ja’aqov is als eerste verwerkt en hierdoor – spiritueel - de eerstgeborene. Daarom heeft hij ook recht op de zegeningen. Strikt juridische genomen zijn de erfdeel en andere privileges voor de eerstgeborene en niet de eerst verwekte. Rivka’s pogingen om Ja’aqovs geboorterecht veilig te stellen is in het licht gesteld tbv Ja’aqovs spirituele superioriteit. Daarom is Ja’aqov vernoemt naar ‘eqev: hiel. Ja’aqov greep bij de geboorte naar ‘Esavs hiel: stel je hebt twee steentjes. Je stopt ze in een smalle buis. De eerste die je erin stopt, komt als laatste weer eruit.

25:32 'anochie holech lamoet...ik ga dood ‘Esav dacht volgens Rasji dat hij zou sterven als resultaat van zijn onkosjer manier van het optreden in het offerdienst. RaMBaN denkt eerder aan zijn baan als jager dat zijn leven zou kunnen kosten. Vandaar dat hij zijn erfrecht zo makkelijk voor een bord linzen aan Ja'aqov verkocht.

25:34 In deze vers staat geschreven: …wajivez ’Esav et-habechorah… zo verspilde ‘Esav het eerste geboorterecht…. ‘Esav is niet voor de gek gehouden. Hij verkocht in volle verstand zijn geboorterecht omdat hij deze verachtte. Als het voor hem enige waarde gehad zou hebben, zou hij het nooit voor een bord linzensoep verkocht hebben. Omdat hij de eerder – vers 32 – becommentateerde offerdienst van Hasjem verachtte, wist hij dat de karakter van deze dienst verboden , lijf- en doodstraffen van afhangen. Sanhedrin 22b stelt dat degene die dronken en met wild begroeid haar de dienst doet, de doodstraf verdient. Vandaar dat ‘Esav zei dat hij voor zeker zou sterven. Vandaar dat hij zijn geboorterecht verkocht.

In de commentaren van 26:34-35 wordt ‘Esav hier als een zwijn vergeleken die zijn gespleten hoef toont en daarom hoog bij laag beweert een kosjer dier te zijn. In dezelfde geest beroven en persen de prinsen van ‘Esav hun medemens af terwijl zij veinzen fatsoenlijk te zijn. ‘Esav was precies zo. Hij leefde een onzedelijk leven door ondermeer getrouwde vrouwen te verleiden. Toen hij 40 werd deed hij als of hij in de voetstappen van zijn vader Jitschak trad door te trouwen. Jitschak was immers ook 40 jaar toen hij Rivka trouwde. Uiteraard kunnen de verschillen tussen Jitschak en ‘Esav zien, omdat ‘Esav met twee Hittitische vrouwen trouwde. Zijn passies liggen elders omdat hij koos te trouwen met vrouwen van een natie die voor het kwaad marcheerde. Met deze huwelijken zet ‘Esav het zegel op zijn volledige ongeschiktheid om de missie van Avraham voort te zetten. In een huis dat door twee Hittitische vrouwen geregeerd wordt, ligt het Avrahamitische ideaal begraven.

27:1…watichhejcha ‘ejnajw mer’ot… en zijn (Jitschaks ogen) ogen warden te dof om te zien…. Waarom werden zijn ogen dof? Een van de verklaringen is dat Ja’aqov de zegen zou krijgen (Tanchoema). Een andere verklaring is dat Hasjem zijn zicht verminderde zodat hij de afgoderij binnen zijn huisgezin niet zou opmerken (Tanchoema). RaMBaN houdt het op ouderdom zoals Ja’aqov ook kreeg (48:10). Sforno oppert dat het een straf is omdat hij ‘Esav niet in de hand hield waardoor hij verder in zijn slechtheid verstrikt raakte.

5-17 Rivka wist door de profetie – die zij dus eerder had ontvangen – dat de zegeningen naar Ja’aqov moesten en dat Ja’aqov en ‘Esav niet naast elkaar konden bestaan omdat de een zou opkomen en de ander zou vergaan. Hasjem heeft nooit toestemming gegeven dat zij deze profetie met Jitschak moest delen. Haar enige alternatief was Jitschak te misleiden zodat de zegeningen naar Ja’aqov zouden gaan. Het was door Ja’aqovs aanhang voor ‘emet (waarheid) dat dit zijn eigen akeidah werd om mee te gaan in de misleiding. Dit ging regelrecht tegen zijn natuur in. De beide broers werden op een eigen wijze uitgedaagd om de zegeningen te verdienen:

• ’Esav riskeerde in het veld zijn leven door jacht
• Ja’aqov riskeerde thuis zijn ziel

vers 7 zegt …lifnej Hasjem…voor/ in tegenwoordgheid van Hasjem... Hier draait alles om: deze zegeningen zijn niet terug te draaien! In dit kader kunnen we ons voorstellen wat de gevolgen geweest zouden zijn als hoofdstuk 27 de patriachische zegen naar ‘Esav was gegaan. Als ‘esav ze ontvangen zou hebben, zou hij als natie opgekomen zijn (RaMBaN). Dan waren de Edomieten – de Romeinen – uiteindelijk het uitverkoren volk geworden. Daarom wordt dit hoofdstuk de meest cruciale hoofdstuk van de Tora gezien. Rivka had nogmaals een tijd ervoor een profetie gehad en overzag het leed die ‘Esav’s nazaten als uitverkoren volk konden aanrichten.

vers 15…Biĝdej ‘esav… hachmoedot… de schone kleren van ‘Esav… Onkles leert ons dat deze kleren de dierbare kleren van Nimrod waren die ‘Esav van hem had gestolen. Wanneer ‘esav zijn vader bediende, droeg hij altijd deze kleren.

18-27 De Midrasj leert dat Ja’aqov met een gebogen hoofd en tranen in de ogen had omdat hij zijn vader moest misleiden. In zijn leugen bleef toch zo dicht mogelijk bij de waarheid, omdat liegen zo tegen zijn natuur inging.

Voorbeeld:
19 … Anochie ‘Esav bechorecha… ik ben ‘Esav uw eerstgeborene…. Rasji leert:

• Anochie: Ik ben het … die u iets brengt
• ’esav bechorecha: ‘Esav is [ i]uw eerstgeborene.

Ibn Ezra zegt dat hij “anochie” luid zei en “’Esav bechorecha” fluisterde.
… ‘asietie ka’asjer dibartah elaj… ik heb gedaan zoals u tot mij gesproken hebt…. Hij doelde op andere zaken die hij in opdracht van zijn vader heeft gedaan. Hij bedoelde dus niet het bereiden van het wild. Ja’aqov zei dus – wanneer het nodig was – zaken die voor meerdere manieren uitlegbaar was, zodat hij niet per se loog (Rasji).

Zo is het ook in vers 20 te lezen dat Ja’aqov Hasjems naam noemde, wat voor Jitschak merkwaardig zou overkomen, omdat dit niet zoals ‘Esav klonk. ‘Esav was zo afgedwaald dat hij Hasjems Naam altijd ontweek. Vandaar dat Jitschak in vers 21 vroeg dichterbij te komen om hem te kunnen aanraken.

vers22… qol Ja’aqov… stem van Ja’aqov. Rasji leert:

• Ja’aqov spreekt tegen Jitschak op deze manier: sta toch op… (vers 19)
• ’Esav spreekt tegen Jitschak op deze manier: mijn vader: sta op (vers 31)

Het gaat dus niet om de klank maar de toon die de muziek slaat.
Gittin 57b leert dat Ja’aqov’s kracht in zijn biddende stem lag. Zijn nazaat moeten zich onder de biddende begeven, waardoor het gebed effectief is.
‘Esav’s kracht lag in zijn moordende handen. ‘Esav’s nazaten - de Romeinen – vernietigden de tweede Bejt hamikdasj (Tempel) en jeg ons de diaspora in. Wanneer een leger succes heeft, moet hier ‘Esav’s vingerafdrukken op liggen. M.a.w. zijn nazaten zijn daarbij altijd betrokken.

vers 24 …wajomer anie… ik ben het… Ja’aqov zei dus niet: Anochie ‘Esav… ik ben ‘Esav…
vers 27…rejach beĝadajw… de geur van zijn kleren…. Ondanks de kleren schoon waren, ruikt een geitenvel niet zo lekker zoals Jitschak het beschrijft: … re’eh rejach benie ke-rejach sadeh asjer berachoi Hasjem… de geuren die met Ja’Aqov meekwamen waren de geuren van Gan-Eden. Hierdoor kwam de Sjechinah op Jitschak te liggen zodat Jitschak wist dat de persoon die voor hem stond dé persoon is die het waard is zijn zegeningen te ontvangen.

vers 28 spreekt van daĝan wetieresj…graan en vruchtensap (mn ongegiste druivensap). Dit geeft de rijkdommen van het land Israël aan, alleen is er meer… Torastudie is graan en most: de speciale kennis over tekst en Wet. De nederige interpretaties van de tekst en Wet zijn de specerijen van de studie.

vers 28…wejiten lecha… en (de) G’d zal je geven…waarom begint de zegen met een “wav” (en)? Omdat het een herhaalde zegen zal zijn:
en (de) G’d zal je geven en (de) G’d zal je geven
en (de) G’d zal je geven etc. Waarom (de) G’d: ha’elokiem? We leerden dat ‘Elokiem Zijn Rechterlijke attributen zijn. ‘Elokiem wordt alleen Gever van Genade wanneer Ja’aqov het gerechtvaardig waardig is.

Ondanks alles kreeg ook ‘Esav een zegen, omdat Jitschak hoopte dat de beide broers de patriarchen van Israel zouden worden: Ja'aqov met de roeping als leraar van de Tora en spiritualiteit en ‘Esav voor het materialistische succes. Dit vinden wij later terug in de zonen van Ja'aqov: Zevoelon en Issjachar. Rivka, die geleid werd door inspiratie van Hasjem, wist dat hij daar niet toe in staat was.

Bereesjiet 28 Omdat Jitschak naderhand in de gaten had dat hij bedrogen was, zegende hij Ja’aqov nogmaals, maar nu vrijwillig! In vers 2 geeft hij hem opdracht niet met Kana’anitische vrouwen te trouwen. In de vorige parasja leerden wij waarom. Ja’aqov kreeg de opdracht te trouwen met een meisje uit de familie van zijn moeder Rivka.

vers3-4… wa’el Sjaddaj… Jitschak zegende Ja’aqov met de Avrahamitische zegen EN Ik zal u maken tot een groot volk 12:2 … en met uw kroost zullen zich zegenen 26:4… Hierdoor zal het lot van Israël alleen middels de nazaten van Ja’aqov verlopen. “…Liqhal ‘amiem… verzameling van volkeren. Het Joodse volk bestaat uit diverse stammen met eigen karakteristieke trekken en missies. …’erets meĝoerejcha… het land van je oponthoud (verblijf): het land van de eerder genoemde graan en most. Jitschak specificeerde hiermee de zegeningen uit 27:28: de zegen van Avraham.

In de parasha van deze week lezen wij over de geboorte van de tweelingzonen van Yitschak en Rivka. De tweeling, Ya’acov en Esav zijn totaal verschillend vanaf het moment dat zij de baarmoeder hebben verlaten. Wanneer zij ouder worden, worden de verschillen in hun persoonlijkheid steeds duidelijker. Ya’acov is de ‘tentbewoner’, een ijverige Torah geleerde, terwijl Esav een ‘bekwame jager’ een man van geweld is. Wij lezen ook hoe op een dag, wanneer Esav van de jacht terugkeert, uitgeput en uitgehongerd, hij Ya’acov een pan met linzen ziet koken. Esav wil de bonen, Ya’acov biedt hem het gerecht aan in ruil voor Esav’s geboorterecht. Als eerstgeborene zou Esav gekozen zijn in G-ds tempel te dienen. Esav accepteert het aanbod en de zaak is beklonken, onderhandeling geslaagd.

Even fast-forward zo een 275 jaren verder, zijn wij in het boek Shemot, Exodus (4:22) beland waarin G-d Moshe naar Farao stuurt om Zijn volk te verlossen. Hij beschrijft Moshe als בְּ� ִי בְכֹרִי יִשְׂרָאֵל, Mijn zoon, Mijn eerst geborene Israël. Rashi, die de midrash citeert, geeft de volgende uitleg: Hier heeft G-d Zijn zegel toegevoegd bij de verkoop van het geboorterecht die Ya’acov van Esav kocht. Hier? Duurde het zo lang voordat G-d Zijn goedkeuring gaf voor een deal die honderden jaren eerder werd gesloten? Waarom nu pas?

De Rosh Yeshiva Rabbi M.Z Neriyah z’’l, legde het als volgt uit:"je kunt je geboorterecht verkopen voor bonen, maar je kunt geen geboorterecht kopen voor bonen. Jouw heilige erfgoed is makkelijk weg te gooien, maar het te claimen duurt jaren, waar veel moeite en veel hard werk mee gemoeid is."
Hij gebruikte de analogie van een oorlogsheld die een reeks van medailles voor moed en heldhaftigheid had verdiend. Jammer genoeg werd de held op zijn ouwe dag gedwongen deze medailles wegens geldnood te verkopen. Een ander loopt bij de lommerdhouder naar binnen, ziet deze medailles liggen, koopt ze allemaal en speldt alles op zijn borst. Hij zou trots als een pauw door de straten kunnen struinen. Maar heeft dit enige betekenis? Wij weten allemaal dat deze man geen held is. Hij is in feite niet meer dan een dwaas!

Om de onderscheiding van ‘Mijn eerstgeborene Israel’ te dragen moest het Joodse volk deze eer waard zijn. Het was niet genoeg dat hun vader Ya’acov het geboorterecht gekocht had van een onwaardig maar gewillige verkoper. De kinderen van Ya’acov moesten aantonen dat zij wisten wat het betekende, Kinderen van Israël te zijn. Toen Ya'acov het geboorterecht van Esav kocht was het een wettelijke overeenkomst. De een wilde de bonen, de ander het geboorterecht. Eerlijk is eerlijk. Maar verdiende Ya’acov deze heilige titel of was hij als de dwaas die de oorlogsmedailles kocht? Generaties later, toen zijn kinderen door de ‘smeltkroes’ van de Egyptische slavernij waren gegaan en nog steeds met wonderbaarlijk geloof en standvastigheid aan hun erfgoed vasthielden, waren zij het geboorterecht waardig. Nu na vuur, bloed, zweet en tranen, verwijdert de Geweldige Notaris het oude papiertje, het vergeelde verkoop document dat eeuwen gewacht heeft en zet er Zijn officiële stempel met wassen zegel op en Zegt: Nu, nu ben jij het geboorterecht waardig. Vandaag ben jij Mijn Zoon, Mijn Eerstgeborene, Mijn Eerstgeborene Israël.

De inmiddels overleden Britse journalist van de London Daily Herald William Norman Ewer, zei eens:‘’How odd of G-d, to choose the Jews." waarop een van ons antwoordde: "Not so odd, The Jews chose G-d."

Joods zijn is inderdaad het geboorterecht van iedere Jood. Maar het is niet genoeg dat G-d ons koos, wij moeten G-d kiezen. Wij moeten ons geboorterecht verdienen door als Joden te leven. Gekozen zijn geeft geen toestemming om op anderen neer te kijken. Het is veel meer een verantwoordelijkheid dan een privilege. Het is niet goed genoeg dat onze ouders en grootouders goeie Joden waren, dat mijn grootvader een chazzan was en mijn grootmoeder de lekkerste kaaskoek maakte. Wat doen wij om onze strepen te verdienen?
Inderdaad, je kunt jouw geboorterecht voor linzen verkopen. Maar je kunt je geboorterecht niet met linzen kopen.

Vs. 29...wajavo' 'esaw min-hasadeh... en Esaw kwam van het veld... De grote van alle naties stonden in rij van de rouwende en jammerden: "Wee de wereld die haar leider verloren heeft; wee het schip dat haar stuurman heeft verloren" (Bava Basa 91b). Maar Esaw ging zoals altijd onverstoord verder met zijn slechte praktijken en was niet betrokken bij de rouw van zijn familie.

Vs. 30...'edom.... Edom... betekent 'rood'. Esaw was rossig en verkocht zijn geboorterecht voor rood voedsel. RaSjBaM leert dat de naam Edom gelieerd is aan minachting. Volgens Sforno leert dat toeschouwers Esaw deze naam vanuit minachting gaven, als of ze wilden zeggen: "je bent zo van de normale menselijke waarden afgescheiden, gaat zo in jouw jacht en plundering op, dat je naar voedsel kijkt en alleen maar door zijn kleur wilt hebben met de woorden " Giet de rode spul in mijn keel!" Een persoon als jij moet wel net zo rood als de stoofpot je wenst te eten wel zijn!"